| Eserin Tanıtımı ve İçerik Bilgileri | Müellif eserin mukaddimesinde "Umurun kıymet ve faydasının geneli kendisiyle din ve dünyanın istikamet bulduğu ve her iki tarafın da ıslahının intizam bulduğu şeydir". Çünkü dinin istikametiyle ibadetler de sahih olur, dünyanın salahiyetiyle de saâdet tamamlanır. Bunun için din ve dünyanın âdâbını ve hallerini gösterme niyetinde olduğunu ve bunu fıkıh âlimlerinin tahkiki ve dil âlimlerinin incelemeleriyle (terkīk) biraraya getirerek yaptığını söyler. Âyet-i kerîmeler, hadisler, sahabe kavli ve şiirler, menkıbelerle konular izah edilmektedir. |
| Eserin Konu Başlıkları | Eser, beş bölümden oluşmaktadır: 1. Bölüm: Aklın fazileti ve hevanın zemmi hakkındadır. Bu bölümde aklın fazileti, tarifi, kısımları (garizî ve kesbî olması), garizî akılla ilgili tartışmalar, kesbî aklın garizî aklın neticesi olması ve tarifi, tecrübe, zeka, aklın fazla bulunmasının zararlı olması, ahmaklık, nefsânî arzular ve aklın bu arzulara murakabesi, hakkın ve ahlâkın düşmanı olarak heva ve şehvetin farkı açıklanmaktadır. 2. Bölüm: İlim edebi hakkındadır. Bu bölümde ilmin fazileti, bütün ilimleri kuşatamama ve kuşatılacak en değerli İlmin din ilimleri olması, ilim öğrenmenin fazileti ile sebebi ve sonucu-takva, İlmin kaynakları, sözün kulak tarafından işitilirken kalp tarafından anlaşılıp muhafaza edildiği için sözün anlaşılır olması, dinleyicinin anlayamama durumu, sözün anlaşılmaması ve yazıdan bahsedilir. Daha sonra talebenin uyması gereken edep kaideleri, ulemaya hürmet, hocanın talebelerine karşı dikkat edeceği hususlar açıklanmıştır. 3. Bölüm: Din edebi hakkındadır. Bu bölümde kulluğun esası, mükellefiyet ve kısımları, ibadetler ve hikmetleri, haramlar, riyazatın önemi ve halleri anlatılmaktadır. 4. Bölüm: Dünya edebi hakkındadır. Bu bölümde insanın acziyeti, âhiret için mükellefiyeti, dünya hayatının önemi, salâhı ve yolları (tabi olunan din, kuvvetli halife, şamil adalet, güvenlik-emn-, devamlı bolluk, büyük arzu) insanı ıslah eden haller, iyiliğin türleri, manileri, insanın maddiyatla alakası izah edilir. 5. Bölüm: Nefis edebi hakkındadır. Bu bölümde kibir ve gurur, güzel ahlâk, haya, hilm ve öfke, doğruluk ve yalan, haset ve çekişme babları vardır. Ayrıca bir fasılda da âdâb ve bu konunun ıstılahı bölümü vardır: susma ve konuşma, sabır ve sabırsızlık, meşveret, sır tutma, mizah ve gülme, fal, mürûet vb. fasıllar vardır. |
