| Eserin Tanıtımı ve İçerik Bilgileri | Müellifin mukaddime bölümündeki açıklamalarında eserin yazılış amacı olarak "Nefsin ahlâkî riyazetini icmalen ve tafsilen açıklamak ve riyazetin keyfiyetini ilm-i siyasette de olduğu gibi -…- açıklamak" olduğunu belirtmektedir. "Kitâbu’l-edeb" ve Kitâbu’l-ahlâk şeklinde ikili bir tasnife giden müellif, "kitâbü’l-edeb" bölümüne geçmeden önce altı fasl'da kısmen teorik olarak ahlâkla ilgili bazı mülahazalarda bulunur. Esere şöyle başlanır: Kavlun külliyyün fi’r-riyâzet "rifk" ve "muvâzebe" kavramları etrafında ahlâkî mülahazalar yapılır. Eserde "tıbb-ı ruhânî" tarzı literatür özelliklerinin yansımalarını görmek mümkündür. Mesela: "Tıb ilminin iki ilkesi/şartı vardır: 1- Sağlığı korumak, 2- hastalığı ilaçla tedavi, izâle etmek. Bu şekilde bu İlmin de iki şartı vardır: Sıhhati koruma ve hastalıkları tedavi". Sonra hastalığın emarelerinden bahseder: "Hastalıkların tedavisinde her bir hastalık sebebi olan şeyin zıddıyla tedavi edildiği gibi, nefsin hastalıkları da zıddıyla tedavi edilir… Cimrinin infakla tedavi edilmesi vb. gibi… Bazıları da tedavide doğru olanın şu olduğunu söylerler: Bir şeyin tedavisi tam zıddına intikalle olur yani cimriliğin tedavisi -tam zıddı olan- israfla, korkaklığın tedavisi -tam zıddı olan- cerbezeyle olur ve böylelikle hasta daha kolay olarak, bir şekilde itidâl ve istikameti bulur". |
| Eserin Konu Başlıkları | Fasıllar: İlk Dört Fasl: Bütün bedenin sıhhatinin emareleri, nefsin hastalıklarının zorluklarının sebepleri, vb. konuları içerir. 1. Fasl: Hevayı terketmeyi teşvik etme 2. Fasl: Hulk/mizaç 3. Fasl: Âhireti isteyen (mürid)’in riyazetini düzenlenmesi. Güzel edeb ve ahlâk’a dair sözler Bazı âlimlerin Hz. Peygamber’in ahlâkına dair bir araya getirdiği sözler Bazı filozoflarrın kuşatıcı sözleri Mukaddime: Burada müellif kulluğun esaslarını anlatıktan sonra diyerek tafsîlata geçer. "-Şimdi-bunların tafsillerine geçebiliriz. Meseleleri şu üç şekilde açıklayaçağız. 1. el-mahiye 2. es-sebep 3. el-ilâc". Ve müellif tafsilatı yukarıda ifade edilen iki kitapta resmeder. "Kitâbü’l-âdâb, kitâbü’l-ahlâk". Kitâbu’l-adâb: Âdâb-ı müteallim ve muallim, kazâ-i hâcet, tathîr, salât, zekât, sadaka alma, oruç, dua, uyku, yeme-içme, yemek için toplanma, ziyafet, yemek getirme, talak, nikâh, kadın, ticaret-satış, uhuvvet-sohbet, cenaze, uzlet vb. konular işlenir. Burada müellif fıkhî âdâb şeklinde bir açıklamadan ziyade bu fikhî konuların daha çok batınî yönleri üzerinde durur. Tertîbi zikri hâzihi’l-ahlâk: Müellif burada ahlâkî kavramları (ahlâkî hastalıklar, güzel hasletler vb. alfabetik sırayla tasnif eder. Bazan yeri geldiğinde ahlâkî hasleti ifade eden kavramların tarifi, hasletin sebebi ve tedavisinin nasıl olacağı açıklanır. |
