| Eserin Tanıtımı ve İçerik Bilgileri | Dört "kısım"dan oluşan eserde literatürde farklı eserlerde karşılığını bulduğumuz toplu bir tasnif şekli benimsenmiştir. Ansiklopedik unsurlar da görülen eserin ilk kısmı şöyle başlar: Birinci kısım: Hadisler, hikmetli sözler. Bu bölüm on bir fasıldan oluşmaktadır. İlk on fasl: "inne, enne, innemâ, mâ, lâ, iyyâke, izâ, min, leyse, rubbe" harfleriyle başlıklandırılmakta, on birinci fasıl ise, "fusûlü’l-e‘dâdi’l-mezkûre kıbel fi'l-ehâdis, ve’l-hikem, ve’ş-şi‘r" şeklinde bitmektedir. Bu son fasıl ise on ayrı fasla ayrılmakta ve her bir fasıl sayılarla başlıklandırılmaktadır. Örnek: Fasl: Selâse/3: Mine’l-ehâdîs:"Selâsetün mine’l-mûbikāt fe’hzerûhünne: el-hırs, ve’l-hased, ve’l-kibr. Mine’l-hikmeti’l-me’sûreti ani’s-selefi ve gayrihim: Selâsetü eşyâin lâ yenbagī li’l-âkil terkühâ: İlmun yehussu alâ amelin nâfiin fi’l-meâd Ve tıbbün yukeffî/yekfî bi-hi ani’l-bedeni’l-eskām Ve sınâatün yestaînü bi-he ale’l-meâş. Mine’ş-şi‘r: Bu kısmın başlarında ise "hikmet" kavramı üzerinde bazı tahliller yapılmakta, içerisinde "hikmet" kelimesinin geçtiği âyet ve hadisler verilmekte, sonra da Eflatun’un ve Sokrates’in "hikmet" üzerine söylediği sözler yer almaktadır. İkinci Kısım: Kişilik, güzel ahlâk ve varlık ve yokluk durumlarında bunlarla edeblenme. Bu kısımda: "kāle ba‘dü’l-ulemâ", "kāle ba‘dü’l-hakîm/el-hukemâ" ibareleri ile paragraflara giriş yapılarak konuyla ilgili sözler zikredilir. Sonra belirli şahıslar zikredilerek onların sözlerine yer verilir. Sonrasında konuya dair Arap şairlerinden şiirler, Hz. Ali, sahabe ve tâbiûnun mekârimü’l-ahlâk ile ilgili sözleri verilir. Ayrıca bazı müelliflerin kitâplarından alıntılarla müellifin eserinde konuyla ilgili neler söylediğini zikreder. Bunun dışında Halife Abdüllmelik b. Mervân ile Esmâ binti Hârice arasında geçen ikili diyaloglara yer verilir. Bu kısımda bazı bablarda felsefî ahlâkı çağrıştıran ifadeler görmek mümkündür. Birincis Fasl: Fi’l-Edeb: Bu fasılda önce "edeb" hakkında tanım ve tarifler verilir. Edeb tasnifleri:"Edeb dört kısımdır: Edebü’l-lisân, edebü’l-cinân/ciyân, edebü’z-zaman, edebü’l-imâm". Edebü’l-lisân: el-fesâha ve’l-belâga. Edebü’l-ciyân/cinân: el-İnkiyâd ve’s-suhûle ve’t-tedbîrü bi-himâ. Edebü’z-zaman: Edebü’l-imâm: mâ câe bi-hi mine’ş-şer‘i, mine’l-mehâsini’l-memleketi, fi’l-ahlâk ve'l-ekvâl ve'l-ef‘âl. Bazı âlimler demişlerdir ki; edep üç kısıma ayrılır. birincisi kesbî: İnsanın öğretim, okuma, yazma, ezberleme vb. gibi yollarla kazandığı edebtir. İkincisi tab‘î. Üçüncüsü sûfî. Denilmiştir ki edeb iki türlüdür: 1. Farzlarının eda edildiği "şeriat edebi", 2. Kendisiyle yeryüzünün ma’mûr olduğu "siyaset edebi". Bir başka tasnifte edep: 1. Kişinin kendi evladının terbiyesi için gerekli olan edeb, çocuk terbiyesi için gerekli olanlar ise edebin ilkelerinden alınır –ki bu ilkelerin teâmülüyle-bunlar, çocukta tab‘î bir hal oluşturur. 2. İnsanın kendi nefsinin terbiyesi için gerekli olan edeb: Denilmiştir ki bu iki türlüdür: a) Vaz‘î istılah: Akıl sahiplerinin/el-ukalâ vazettiği ve kavramsallaştırdığı şeyler b) Aklî (riyâza) istılah: Akla muhalif olmayacak halde bulunanlar. Bazıları ise demiştir ki edebin başı mantıktır. |
