| Katalog Türü | Ahlak |
| Eser Numarası | 378 |
| Eser Adı | Şerh-i mantıku’t-tayr |
| Müellif Tam Künyesi | Şem‘ullah Mustafa b. Muhammed el-İstanbulî |
| Müellif Bilinen Kısa Adı | Şem‘i Efendi |
| Yüzyıl (Hicri) | 10. |
| Yüzyıl (Miladi) | 16. |
| Vefat Tarihi Hicri | 1011 |
| Vefat Tarihi Miladi | 1602 |
| Dil | Türkçe |
| Kütüphane Adı | Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi |
| Koleksiyon Adı | Carullah |
| Koleksiyon (Demirbaş) Numarası | 01716 |
| Varak Numarası | 1b-429b vr. |
| Yazı Türü | Talik |
| Eserin Türü | Şerh |
| Eserin Baskısı | haz. Muhittin Turan, İstanbul: Kesit Yayınları, 2015. |
| Eserin Çevirisi: Türkçe | Şem‘î Şerh-i Mantıku't-Tayr, haz. Muhittin Turan, İstanbul: Kesit Yayınları, 2015. |
| Eserin Tanıtımı ve İçerik Bilgileri | Eser Ferîdüddin el-Attâr’ın Makālât-ı Tuyûr, Makāmât-ı Tuyûr, Tuyûrnâme adlarıyla anılan Mantıku’t-tayr adlı Farsça eserinin Türkçe tercüme ve şerhidir. Muhittin Turan’a göre eser Attâr’ın bu eserinin ilk ve tek şerhidir. Müellif bu eseri Yeniçeri Ağası Tırnakçı Hasan Ağa’ya ithaf etmiştir. Öncelikle Hasan Ağa müelliften Attâr’ın Mantıku’t-tayr eserini şerhetmesini istemiştir. Daha sonra ise müellif onun bu isteği üzerine hicrî 1005 yılının ramazan ayında eserin şerhine başlamıştır. Eserinin girişinde müellif dostlarının kendisinden Attâr’ın Mantıku’t-Tayr adlı eserini şerhetmesine dair istediğini ve daha sonra Hasan Ağa’nın ricasını eserinin telifine sebeb olarak zikreder. Eserin telifi ise 1005-1007(1596-1599) yılları arasında son bulmuştur. Muhittin Turan, "Kur’ân-ı Kerim, Mevlânâ Celaleddin-i Rumî’nin Mesnevî’si, Şeyh Nizâmî’nin Mahzenü’l-esrâr’ı ve Işknâmesi, Mevlânâ Câmî’nin Nefahâtü’l-üns, Silsiletü’z-zeheb ve Ney risâlesi; Karamanî’nin Künh-i Zât’ı; Şeyh Sa‘dî-i Şîrâzî’nin Bostan ve Gülistân’ı; Hâfız-ı Şîrâzî’nin Divan-ı Hâfız’ı, Vâmık u Azrâ ve Enisü’l-uşşâk, Sofyalı Nimetullah b. Ahmed b. Mübârek’in Lugat-ı Nimetullah’ı, Amr b. Osman el-Mekkî’nin Gencnâme’si; İbn Melik Cemâleddin Fîruz Gûhî (Emir Şâhî)’nin Divan-ı Şâhî’si, ve Şem‘î’nin Divân-ı Ali Şerhi" şerhin kaynakları arasında zikredilir. Müellifin şerhini yaptığı bu eser otuz kuşun seyahatini ve bu esnadaki serüvenini anlatan hikâyelerden müteşekkil bu eser mesnevî tarzı eserlerdendir. Hüd Hüd adının verildiği "rehber" kuşun liderliğinde kuşların karşılaştığı sorunlar ve yoldaki engelleri nasıl aşabileceği anlatılır. Bu kuşların şahsında anlatılmak istenen asıl konu ise, tasavvufî öğretide mürşid-mürid ilişkisi ve müridin sülûk ettiği yolda karşılaşacağı sorunlarda mürşidine danışması ve ona itaat ederse varacağı yola sağ salim varabileceğidir. Asıl olarak ise "seyr ü sülûkün mertebelerini talep, aşk, marifet, istiğna, tevhit, hayret ve fena vadisi olarak sembolleştiren" Attâr Mantıku’t-tayr’daki bu yaklaşımıyla vahdet-i vücut anlayışını yansıtmıştır. |
| Eserin Telif Tarihi | Ramazan 1005H-1007H |
| Notlar | Şem‘î Efendi kütüphane kataloglarında ve bazı bibliyografik çalışmalarda Prizrenli Şem‘î ile karıştırılmış ve müellifin bazı eserlerinde olduğu gibi bu eser de Prizrenli Şem‘î’ye nispet edilmiştir. Ancak eserin müellifi Osmanlı âlimi, devlet erkanıyla münasebeti olan, kaynaklarda ise kendisinden “Mesnevî şârihi” olarak bahsedilen ve eserlerinde sadece Şem‘î mahlasını kullanan Şem‘î Şem‘ullah’tır. Detaylı bilgi için bk. Şeyda Öztürk, “Şem‘î” DİA, XXXVIII, 503-504. Eser hakkında detaylı bilgi için bk. Muhittin Turan, “Ferîdüddin-i Attâr’ın Mantıku’t-Tayr İsimli Eserinin Türk Edebiyatındaki İlk ve Tek Şerhi: Şem’î Şem’ullah’ın Şerh-i Mantıku’t-Tayr’ı”, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume IX/9, 2014, p. 991-1009) s. 994; Muhittin Turan, Şem’î Şem’ullah Şerh-i Mantıku’t-Tayr (inceleme-metin), (doktora tezi), Çukurova Üniversitesi, SBE, 2014. |
| Sınıflama (Ahlâk Alanı Sınıflaması) | Dinî,Tasavvufî Ahlâk |
