| Katalog Türü | Ahlak |
| Eser Numarası | 382 |
| Eser Adı | Şerh-i mahzen-i esrâr |
| Müellif Tam Künyesi | Şem‘ullah Mustafa b. Muhammed el-İstanbulî |
| Müellif Bilinen Kısa Adı | Şem‘i Efendi |
| Yüzyıl (Hicri) | 10. |
| Yüzyıl (Miladi) | 16. |
| Vefat Tarihi Hicri | 1011 |
| Vefat Tarihi Miladi | 1602 |
| Dil | Türkçe |
| Kütüphane Adı | Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi |
| Koleksiyon Adı | Hafid Efendi |
| Koleksiyon (Demirbaş) Numarası | 00312 |
| Varak Numarası | 1b-226a vr. |
| Hattat-Müstensih | Hüseyin b. Abdülmennân |
| Yazma İstinsah Tarih | 1037H |
| Yazı Türü | Talik |
| Eserin Türü | Şerh |
| Eserin Baskısı | Tahran: Danişgah-ı Tahran, 1991. |
| Eserin Tanıtımı ve İçerik Bilgileri | Eser 573-74 (1178) yılında Nizâmî (ö. 608/1212) tarafından kaleme alınan ve Mengücekoğulları’ndan Behram Şâh’a ithaf edilen Mahzen-i Esrâr adlı eserin şerhidir. Müellif ise eseri 1011 (1603) senesinde Sultan III. Murad ve III. Mehmed döneminin dârüssaâde ağalarından Gazanfer Ağa’ya ithâfen kaleme almıştır. Eserin girişinde müellif Mahzen-i Esrâr’ın bazı pasajlarının anlaşılmasının zor olduğunu, bazı garip terimler ve darbı mesellerin çokça kullanıldığını ve bunların izahına gerek duyulduğunu, problemli yerlerinin olduğunu belirtmektedir. Müellif bu nedenlerden dolayı özelliklerle de "müşkilatını beyan" yani eserin kapalı, problemli gördüğü yerlerini açıklamak için onu şerhetmiştir. Eserde ahlâkî dinî nasihatlere yer verilmiştir. Ancak özellikle "adalet" kavramı üzerinde durulmuş ve siyasetten sosyal hayata adaletin gerekliliğine dair örnekler vermiştir. Bunun dışında eserde sıdk/doğruluk, dürüstlük, mertlik, alçak gönüllülük, erdem, iyi kalplilik, iyi hükümdarın özellikleri vb. çeşitli ahlâkî hasletler ve geçmiş ümmetlerden ve peygamberlerden kıssalara çokça yer verilmektedir. Ayrıca Şem‘i Efendi içinde bulunduğu toplumu eleştirmiş ve birtakım cahil kimselerin yetenek sahiplerine dair hasetlerinden, şehvet düşkünü kimselerden, devlet erkânın ve makam sahiplerinin yanlarında çokça durup onların ikramlarından/sofralarından kaçınmayan kendinî şeyh ve mürşit addeden kimselerden bahsetmekte ve bunları çokça eleştirmektedir. Eserde Mahzen-i Esrâr metninde olduğu şekliyle çeşitli başlıklar verilmemiştir. Eserin içeriği asıl metin dikkate alınarak oluşturulmuştur. |
| Eserin Konu Başlıkları | [Münâcât, naât, mirâc, naat, Fahreddin Behrâm şah’a övgüler, bu kitabın tertibi, nazmı. 1-5. Makale: Âdem’in/insan vasıfları/insanlık sıfatı, merteb-i Âdem, olayların dönüşmesi/devrimi/dünyada meydana gelen olaylar, padişahın halkını gözetmesi, adalet, yaşlılığın vasıfları. 6-10. Makale: Varlık âleminden ders almak, insan türünün diğer canlılardan üstünlüğü, yaratılış, adaleti muhafaza etme, dünya lezzetlerini terketme, ahir zaman. 11-15. Makale: Dünyanın vefasızlığı, dünyadan ayrılma, dünyanın kınanması, gaflet, haset ve hasetçinin kınanması. 16-20. Makale: İlerleme, tecrid ve halvet, ikiyüzlüler, âhiret karşılama, zamanın insanlarının/ebnâ-i zaman yüzsüzlükleri/vefa ve himmeti. Hâtime-ihtisar-ı kitab/sonuç-özet]. |
| Eserin Telif Tarihi | 1011H |
| Notlar | Detaylı bilgi için bk. Taner Gök, “Şem’î Şem’ullah ve Şerh-i Subhatü’l-ebrâr”, The Journal of Academic Social Science Studies, XXV/1 (2014), p. 411-426; Şeyda Öztürk, Şem’î’nin Mesnevî Şerhi: İlk Türkçe Tam Mesnevî Şerhi, ((doktora tezi) Marmara Üniversitesi SBE, 2007), s. 102-103. |
| Sınıflama (Ahlâk Alanı Sınıflaması) | Dinî,Tasavvufî Ahlâk |
