Tercüme
Terceme-i risâletü meslekü’s-sedâd ilâ mes'eleti halki ef'âli’l-ibâd
Yazar : Mehmed Gümülcinevî Gümülcineli Mehmed Efendi
Detaylar
| Katalog Türü | Ahlak |
| Eser Numarası | 674 |
| Eser Adı | Terceme-i risâletü meslekü’s-sedâd ilâ mes'eleti halki ef'âli’l-ibâd |
| Müellif Tam Künyesi | Muhammed/Mehmed b. Ahmed el-Gümülcinevî |
| Müellif Bilinen Kısa Adı | Mehmed Gümülcinevî; Gümülcineli Mehmed Efendi |
| Yüzyıl (Hicri) | 12. |
| Yüzyıl (Miladi) | 18. |
| Vefat Tarihi Hicri | 1203 |
| Vefat Tarihi Miladi | 1788 |
| Dil | Türkçe |
| Kütüphane Adı | Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi |
| Koleksiyon Adı | Halet Efendi |
| Koleksiyon (Demirbaş) Numarası | 00419-001 |
| Varak Numarası | 1b-23a vr. |
| Yazı Türü | Nesih |
| Eserin Türü | Tercüme |
| Eserin Tanıtımı ve İçerik Bilgileri | Eserin girişinde mütercim bu eseri umumun istifadesi için tercüme etmiştir ifadesi yer almaktadır. Eserin vikâye kısmında Meslekü’s-Sedâd ilâ meseleti halki ef'âli’l-ibâd adlı eserinin Türkçe tercümesi olduğu belirtilmektedir. Bu isimde Ebü’l-İrfan Burhaneddin İbrâhîm b. Hasen el-Kûrânî'ye (ö. 1102/1690) nispeti kesin olan bir eser vardır. Ancak bu tercüme Burhâneddin el-Kûrânî'nin bu eseriyle benzerlik göstermemektedir. Her iki eserin bölüm başlıkları, giriş konuları ve eser sonları farklıdır. Gümülcünevî'nin eserinin ilk bölümünde kulların fiilleri "Cebriyye-i mahz'ın görüşü" başlığı, sonrasında ise bu hususta mutezile'nin görüşleri adlı başlık yer alırken, Burhâneddin el-Kûrânî'nin eserinde ise ilk olarak "ispatu tevhîdü's-sıfât" adlı başlık yer almakta ve her iki başlık altında yer alan metinler de farklılık göstermektedir. Eserin Meslekü’s-Sedâd fi'l-irâdeti'l-cüz'iyye ve halki ef'âli’l-ibâd adıyla Gümülcinevî'ye ait başka bir eser olma ihtimali daha yüksek görünmektedir. Bunun yanında Gümülcinevî'nin tercümesinin ilk bab'ı Akkirmânî'nin Risâle fî Beyâni’l-mezâhib fî ef’ali’l-ibâd ve’l-irâdeti’l-cüz'iyye ale’l-mezhebi’l-Mâtûrîdiyye adlı eserinin birinci faslı ile metin(lafzen) olarak tamamen aynıdır. Sonraki ikinci fasıl ise konu başlığı tamamen aynı olup ve metni ise lafzî olarak kısmen ve anlam olarak ise tamamen aynıdır. Akkirmânî metninin üçüncü faslında Ebû İshak İsferâînî'nin görüşlerine yer verilirken Gümülcinevî'nin tercümesinde ise Ebü'l-Hasen el-Eş'ârî'nin görüşlerine yer verilmiştir. Sonraki dördüncü fasılda ise Akkirmânî Kâdî Ebû Bekir el-Bâkillânî'nin görüşü başlığını işlerken Gümülcinevî ise Ebû Mansûr el-Mâturîdî'nin görüşlerine yer vermiştir. Ancak Gümülcinevî daha sonra beşinci başlığa geçmemiş "tenbîh" başlığı altında Ebü'l-Hasen el-Eş'ârî'nin kulun fiile etkisine dair görüşünü ve Burhâneddin el-Kûrânî'nin buna dair yorumunu sonrasında ise şeytanın insanı taatten men eylediği hile ve tuzakları anlatan bir pasaja geçer. Akkirmânî metninde ise konular, felasifenin, sâhibü'l-mevâkıf İmâmü'l-haremeyn'in (el-Îcî) de görüşlerine başlık altında yer verilmiş sonrasında ise "tenbîh" başlığı altında "kalbe gelen havâtır-ı insânî" ve devamında suâl-cevap şeklinde şeytânın hilesi ve bundan kaçınmanın yollarına değinilmiştir. Dolayısıyla her iki müellif de aynı başlık altında benzer olmakla birlikte kısmen farklı konulara da değinmiştir. Gümülcinevî eserine "hâtime" başlığı altında kaza ve kader konusuyla son vermiştir ki bu bahis Akkirmânî metninin sonunda geçmemektedir. Eserin Kûrânî'nin eserinin tercümesi olduğu şeklinde atıflar yapılsa da bunun metnin doğrudan tercümesi olmadığı aşikardır. Ayrıca yukarıda belirtilen kıyaslamalar da göz önüne alındığında eserin Akkirmânî'ye atıf yapılmadan onun metninden doğrudan alıntılandığı görülmektedir. Dolayısıyla eser derleme bir çalışma ürünü izlenimi vermektedir. Müellifin risâle fi’l-İradeti’l-cüz'iyye ve Ef’ali’l-İbâd adlı Arapça bir eseri de mevcuttur. Bu eserin bazı pasajları da lafız ve mana olarak da benzerlik göstermektedir. Ancak bu eser gerek hacim, konu başlıkları ve gerekse üslup ve tertib düzeni olarak müellifin Tercüme-i Meslekü’s-Sedâd fi'l-irâdeti'l-cüz'iyye ve halki ef'âli’l-ibâd adlı eserine girişteki bazı ifadeler dışında pek benzememektedir. Nitekim bu mezkur tercüme eserin girişinde müellifinde ifade ettiği gibi müellif Hanefî Mâturîdî imamlarının bazı Arapça kelam kitaplarından irâde-i cüz'iyye müteallik Arapça bir risâle irad ettiğini konun daha iyi anlaşılması içinde Türkçe tercüme edildiğinden bahsederek eseri Sultan I. Abdülhamid'e (1774-1789) ithaf eder. risâle fi’l-İradeti’l-cüz'iyye ve ef’ali’l-ibâd adlı Arapça bir eserinde ise eserin Sultan III. Mustafa'ya (1757-1774) ithaf edildiği belirtilmiştir. Dolayasıyla müellifin mezkur Arapça risâlesi risâle fi’l-İradeti’l-cüz'iyye ve ef’ali’l-ibâd adlı risâle olmakla birlikte müellif tercümesinde bu eseri daha da genişleterek eserinde konuları ilave meselelerle birlikte daha düzenli olarak farklı vecihten işlemiştir. Akkirmânî metnine lafız ve mana olarak çok benzeyen bu tercüme metnin(Tercüme-i Meslekü’s-Sedâd fi'l-irâdeti'l-cüz'iyye ve halki ef'âli’l-ibâd) Sultan I. Abdülhamid(1774-1789) döneminde kaleme alınmış olması eserin tercümesinden en az 14 yıl önce vefat eden Akkirmânî'nin eserini daha önce kaleme aldığını ve müellifin ondan alıntı yaptığını göstermektedir. |
| Eserin Konu Başlıkları | [Mukaddime] 1.-2. Fasıl: Cebriyye-i mahzın, Mu'tezilenin görüşleri. 3.-4. Fasıl: Ebü'l-Hasen el-Eş'ârî'nin ve Ebû Mansûr el-Mâturîdî'nin görüşleri. Tenbîh: Ebü'l-Hasen el-Eş'ârî'nin kulun fiile etkisine dair görüşünü ve Burhâneddin el-Kûrânî'nin buna dair yorumunu ve şeytanın insanı taatten men eylediği hile ve tuzakları. Hâtime: Kaza ve kader |
| Eserin Telif Tarihi | 1774M-1789M |
| Notlar | Rufat Karamahmutoğlu, Muhammed Gümülcinevi ve el-Meslekü`s-Sedad fi`l-İradeti`l Cüz`iyye ve Ef`ali`l-İbad adlı eseri, (yüksek lisans tezi), Sakarya Üniversitesi SBE, 2002. |
| Sınıflama (Ahlâk Alanı Sınıflaması) | Dinî,Kelâmî Ahlâk |