| Eserin Tanıtımı ve İçerik Bilgileri | Müellifin mukadimesindeki açıklamalar ışığında eserin yazılış amacı şöyledir: "Gayret sahibi birçok grup gördüm ki edeb, hikmet, mevaize dair birçok şeyi toplamışlar; hikâye, tarih, nevadir, haberler, şiirlerin incelikleri ve latifelerde ciltler sunmuşlar; bu konuda çokça kitap telif etmişlerdir. (Ancak) bunlardan her biri … .ve ben de Allah’tan hayırlısını dileyip bunların toplamından "bu güzel mecmûu" ansiklopediyi oluşturdum. Ve onu her bir sanattan (şeyler) içerecek şekilde (bir eser) kıldım. (Bu itibarla) onu el-Müstetraf fî küllî fennin müstazraf olarak isimlendirdim. Ve içerisindekileri Kur’ân-ı Azîm’den âyetler, Nebî'-i Kerîm’in hadislerinden sahih hadislerle delillendirip salih insanlara dair hikâyelerle süsledim". Bu açıklamalardan sonra müellif istifade ettiği ve birtakım konuları kendilerinden naklettiği eserleri zikretmektedir. Eserler şunlardır: - Zemahşerî, Carullah Mahmûd b. Ömer el-Harizmî, Ebü'l-Kāsım (ö. 538/1144): Rebîü'l-ebrâr ve Nusûsü'l-ahbâr. - İbn Abdürabbih, Ebû Ömer Ahmed b. Muhammed b. Abdürabbih el-Kurtubî, (ö. 328/939): el-İkdü'l-ferîd. - “Ve faydalı, çok güzel birçok kitaptan seçmeler” Çeşitli konularda özellikle de ahlâkî kavramlarda birçok bab açılan eserin bu başlıklarında "şiir", "çeşitli lugavî lafızlar", "çok güzel hikâyeler", "nadir nükteler" ve "nerdeyse bir cansızın ölünün anlayacağı her bir mânada şiirler", "incelikler", "gariplikler" yer alamaktadır. Hulusi Kılıç ise eser hakkında şu ifadelere yer vermektedir: "Müellifin, dönemindeki ansiklopedik eser yazma akımının etkisinde kalarak düzenlediği el-Müstetraf seksen dört bölüme ayrılmıştır. Kitabın muhtevasını şu başlıklar altında toplamak mümkündür: İslâm'ın esasları; mânevî hayat (akli aşk, kaza ve kader), maddî hayat (yiyecekler ve içecekler, müzik, kadın, evlilik), siyasî ve içtimaî hayat (sultan, devlet idaresi, yargı, vezirlik), âdâb-ahlâk; edebiyat-ilim (hikmet, belagat, şiir, fıkralar); tarih-coğrafya ve değişik konular (hayvanlar, madenler, dünyadaki harikalar, denizler). İbşihî bu konuları işlerken önce ilgili âyet ve hadisleri zikretmiş, ardından konu hakkında tarihî bilgi vermiştir; ayrıca şiir ve hikâyeler nakletmiş, zaman zaman araya kendi şiirlerini de serpiştirmiştir. el-Müstetraf, IX ve X. (XV ve XVI.) yüzyılların zevkine uygun biçimde düzenlenmesi, herkesin anlayabileceği bir dille kaleme alınmış olması gibi sebeplerle yazıldığı günden beri ilgi çeken bir eser olmuştur." |
| Eserin Konu Başlıkları | 1-6. Bab: İslam’ın ilkeleri, akıl, zeka, ahmaklık ve (ahmaklığın) kötülenmesi, Kur’ân ve fazileti, ilim ve edeb, âdâb ve hikmetler, (atasözleri). 7-12. Bab: Kadın ve erkeklerin (dillerinin) akıcılığı, beyan, belağat, ve dilin doğru ve açık biçimde kullanımı, hitabet, hatipler, şiir ve şairler, Allah’a tevekkül etme ve kısmete rıza gösterme, danışmak, nasihat ve tecrübeler, güzel öğütler ve güzel görülen vaazlar. 13-18. Bab: Susma ve dili koruma, hükümdar ve sultan, amirlere itaat etme, hükümdarla dostluk uranın yapması gerkenler, vezirlerin vasıfları ve durumları, yönetim ve valilik, kadılık-hüküm ve kadılar-hakimler 19-24. Bab: Adalet, İhsânve insaf, zulüm, uğursuzluk ve kötü neticeler, bilindik istisnalar, güzel ahlâk ve ona denk olan şeyler, güzel davranma 25-30. Bab: Allah’ın mahlukatına şefkatli olma ve onlara merhamet etme, haya ve tevazu’, ucub, kibir, kendini beğenmişlik ve buna benzer şeyler, övünç, övünme, üstünlük taslama, farklılık/tefâvut, izzet, liderlik ve yüksek gayret, iyi ve düzen/salah 31-36. Bab:salihlerin menakıbları ve velilerin kerametleri, şerli kimseler ve günahkârlar, cömertlik, cimrilik, yemek, âdâbı ve ziyafet, afv, hilm, safh/affetme-bağışlama 37-42. Bab: Ahde vefa gösterme ve sözünde durma,sır saklama, onu koruma ve ifşa edilmesinin kötülüğü, aldatma, ihanet etme, cesaret ve faydaları/semere, (bu erdemin) bozulması ve tedbîri/onarılması, cesur ve kahramanların isimleri, övgü ve hamd, nimete ve mükafata teşekkür etme/şükr 43-48. Bab: Doğruluk ve yalan, anne-babaya iyilik ve onlara karşı gelmenin kötülenmesi, mahlukat, vasıfları ve onların durumları, tuvalet (âdâbı) ve temiz kokma/koku, gençlik, yaşlılık ve sağlı 49-54. Bab: İsimler, künyeler ve lakablar, isfar, gurbette olmak, vedâ ve ayrılık hakkında söylenenler, zenginlik, mal sevgisi ve onu biriktirmeyle övünme/gurur duyma, fakirlik ve onun övülmesi, hediye vb 55-61 Bab: Amel, kesb, sınâa, acz, tevânî vb., zamandan yakınma, sıkıntılara karşı sabıretme , zorluktan sonra kolaylığın, üzüntüden sonra sevincin gelmesi, uzak akraba, cariye ve hizmetçi 59-61. Bab: Arap kabilelerinin birtakım haberleri, uğursuzluk, kehanet, rüya, feraset, uyku, hile ve kendisiyle hileye ulaşılan şeyler, teyakkuz ve sabır gösterme vb. 62-78. Bab: Bu bablar arasında kısaca şu konular yer almaktadır:yer yüzü (kara) hayvanları, acâibi’l-mahlûkât, cinlerin yaratılışı, denizler, dağlar ve yeryüzün acaiplikleri, madenler ve ağaçlar, sesler ve nağmeler, şarkıcılar, aşk ve aşk uğruna ölenlerin haberleri, isim ve sıfatlar, kadınlar ve evsâf-ı nikah ve evlilik işleri, hikâyeler, mizah ve nehyedilmesi, bast ve tene’um, duâ, edeb ve şartları, vb., kazâ ve kader ve hükümleri, Allah’a tevekkül, tevbe ve şartları, pişmanlık ve istiğfar. 79-84. Bab: Tevbe ve şartları, pişmanlık ve istiğfar, hastalıklar ve tedavisi, ölüm ve kabirde ona ilişen durumlar, sabır/teselli etmek ve teselli bulmak, baş sağlığı dileme ve’murâsâ, dünya, halleri ve onun(dünyanın) ehillerini değiştirmesi ve ondan uzak durma/zühd, Hz. Peygamber’e salât etmenin fazileti: müellif bu son bab hakkında şunu da ilave eder: "Bu son babı kulların Efendisine (s.a.v.) "salât"le bitirdim. Ümid ederim ki bununla kiyamet gününde onun şefaatine ererim." |
